— Bertrand Russell
Znaczenie lub wartość czegoś, co robimy, możemy określić na podstawie potencjalnych konsekwencji wykonywania bądź niewykonywania tej aktywności. Dane zachowanie możemy ocenić jako ważne, jeżeli będzie miało potencjalnie znaczące konsekwencje — i tak do rzeczy ważnych zaliczymy na przykład usunięcie się z drogi rozpędzonego samochodu. Z kolei urodzenie dzieci może mieć konsekwencje, które będą dawać o sobie znać nawet przez osiemdziesiąt lat (taka bowiem jest przypuszczalna długość życia w dzisiejszych czasach), a nawet dłużej, rzutując na życie naszych wnuków i prawnuków. Właśnie dlatego zostanie rodzicem jest jedną z najważniejszych rzeczy, jakie mogą się nam przytrafić w życiu. Przecież mimo że jesteś dorosłym człowiekiem, wciąż odczuwasz skutki tego, co Twoi dziadkowie zrobili — albo czego nie zrobili — dla Twoich rodziców. Sposób, w jaki traktujesz swoje dzieci, czerpie w dużym stopniu ze sposobu, w jaki Twoi rodzice traktowali Ciebie. Sposób odnoszenia się do dzieci pociąga bowiem za sobą konsekwencje, które przechodzą z pokolenia na pokolenie, decydując o życiowym szczęściu i dobrobycie kolejnych generacji.
*************
Najważniejszy obowiązek
************
Jeżeli masz dziecko, musisz się wykazać ogromną samodyscypliną, żeby wypełnić swoje zobowiązania i wywiązać się ze swoich powinności względem niego. W dniu, w którym rodzi się Twoje pierwsze dziecko, przyjmujesz na siebie co najmniej dwudziestoletnie zobowiązanie, że zrobisz, co w Twojej mocy, aby wychować je na szczęśliwego, zdrowego i pewnego siebie człowieka.
Na każdym etapie życia Twojego dziecka Twoje słowa, czyny, sytuacje, w których powstrzymujesz się od działania, i inne zachowania kształtują Twoje dziecko i na nie oddziałują, przesądzając o tym, jakie będzie jako dorosły człowiek.
Największą potrzebą dziecka jest nieprzerwany strumień bezwarunkowej miłości i akceptacji ze strony rodziców. Dzieci potrzebują miłości prawie równie mocno jak tlenu. Ilość miłości, jaką dziecko otrzymuje od rodziców, zwłaszcza w latach, gdy kształtuje się jego charakter, decyduje o tym, czy będzie zdrowe i szczęśliwe, kiedy dorośnie.
************
Jak dziecko rozumie miłość?
************
Jak dziecko rozumie miłość? Otóż jest ona dla niego synonimem czasu. Dzieci określają swoją wartość i znaczenie, a tym samym rozwijają u siebie poczucie własnej wartości i samoocenę, na podstawie ilości czasu, jaką najważniejsze osoby w ich życiu poświęcają im w dzieciństwie. Kiedy czas przemija, to bezpowrotnie; nie można go niczym zastąpić ani nadrobić. Rodzice chyba najczęściej wyrzucają sobie potem, że nie spędzali z dzieckiem wystarczająco dużo czasu, kiedy było małe.
Kiedy zostajesz rodzicem, musisz tak się zdyscyplinować i tak zorganizować swoje życie, żeby spędzać jak najwięcej czasu z dzieckiem w okresie, gdy ono rośnie. Musisz się zmusić, aby zredukować, zmniejszyć, ograniczyć liczbę zajęć, które nie pozwalają Ci być doskonałym rodzicem, albo się ich w ogóle pozbyć.
************
Nowe priorytety
************
Kiedy zawierasz związek małżeński, w Twoim życiu zachodzi poważna zmiana. Zmienia się Twój tryb życia, wiele rzeczy, które zwykle robiłeś, traci na znaczeniu i pilności.
Po przyjściu na świat pierwszego dziecka w życiu człowieka następują kolejne zmiany. Często ludzie mają wtedy wrażenie, jakby pierwsza faza ich życia — młodość — nagle znikała, jak gdyby była rakietą, która wynosi wahadłowiec na orbitę, odpadając później od jego kadłuba; wszystko po to, żebyś mógł obrać w życiu nową trajektorię. I faktycznie, bardzo często się zdarza, że życie wielu par całkowicie się zmienia po narodzinach pierwszego dziecka. Ograniczają one sporą część wcześniejszego życia towarzyskiego lub w ogóle z niego rezygnują. Przestają jadać i pijać z przyjaciółmi, przestają wychodzić w weekendy. Zaczynają budować inne życie, skoncentrowane wokół domu i rodziny. Dzieci stają się ośrodkiem ich czasu i zainteresowania oraz podstawowym tematem rozmów.
Odpowiedzialni rodzice uważają wychowywanie dzieci za najważniejszy aspekt swojego życia. Tak planują i organizują swój czas i swoje zajęcia, żeby móc jak najlepiej wypełnić ten obowiązek.
**********
Myślenie długoterminowe
**********
Dzieci zmuszają do myślenia długoterminowego. Jeżeli do tego uświadomisz sobie, że cokolwiek zrobisz ze swoimi dziećmi albo cokolwiek zaniedbasz z nimi zrobić, będzie to później oddziaływało na kolejne pokolenia, zaczniesz zwracać baczniejszą uwagę na rzeczy, które do nich mówisz, i na sposób, w jaki je traktujesz.
Kiedy jesteś młody i wolny, możesz być w pełni sobą. Możesz się obrażać, złościć, śmiało wyrażać swoje uczucia i zachowywać się swobodnie. Jednak gdy na świat przychodzi dziecko, musisz narzucić sobie dużo dyscypliny i zacząć się kontrolować. Dzieci w okresie kształtowania się charakteru są bardzo wyczulone na wpływ rodziców. Dostrzegają i biorą do siebie każde słowo czy reakcję rodziców, po czym na ich podstawie tworzą własny ogląd świata i wizerunek samych siebie.
Prawie zawsze, gdy masz do czynienia z dysfunkcyjnym rodzicem, winą za jego błędy wychowawcze możesz obarczyć jego dysfunkcyjnych rodziców. Kiedy taki człowiek był dzieckiem, jego rodzice robili lub mówili rzeczy, które go raniły, dezorientowały, przerażały albo wzbudzały w nim poczucie zagrożenia, gniewu czy niższości.
***********
Miłość jako największy dar
***********
Największym darem, jaki możesz dać dzieciom, jest przekonanie ich, że kochasz je cały czas i że tej miłości nic nigdy — cokolwiek by się działo — nie odmieni. Dzieci nie może spotkać nic lepszego niż świadomość, że najważniejsi ludzie w ich życiu — rodzice — kochają je i w pełni akceptują, bez względu na to, co dzieci robią i jakie błędy popełniają.
Dzieci nie są małymi dorosłymi. Nie mają jeszcze zdolności wydawania prawidłowych sądów na temat dobrych i złych zachowań. Musi upłynąć wiele lat, podczas których metodą prób i błędów oraz czasem w drodze nieprzyjemnych doświadczeń nabędą mądrości i umiejętności osądu i dzięki nim zaczną podejmować dobre decyzje, dotyczące ich przyszłości i ich samych.
Kiedy dzieci popełniają błędy, należy potraktować je ze spokojem i z wyrozumiałością oraz pomóc im wyciągnąć wnioski, wynikające z danego problemu czy trudności.
************
Dyscyplina a rozwój
************
Wielu rodziców sądzi, że ich obowiązkiem jest przywoływać dzieci, które popełniły jakiś błąd, do porządku za pomocą kar. W latach trzydziestych, kiedy moi rodzice byli mali, panowało przekonanie, że rodzic musi „złamać wolę u dziecka”. Filozofia ta doprowadziła do wychowania całego pokolenia dzieci z okaleczoną psychiką, bowiem ich rodzice uważali, że muszą urobić i ukształtować swoje potomstwo na małych ludzi, którzy spełnialiby ich oczekiwania.
Tymczasem każde dziecko jest wyjątkowe i różni się od pozostałych ludzi na świecie. Rodzi się z zupełnie niepowtarzalnym temperamentem, osobowością i naturalną skłonnością do pewnych zainteresowań i zachowań.
Rodzice często się dziwią, gdy zauważają, że każde z ich dzieci różni się od pozostałych, mimo iż ma tych samych rodziców i wychowuje się w tym samym domu. Z własnego doświadczenia wiem, że dzieci bywają do siebie podobne jak dzień do nocy.
Bez względu na to, jak się zachowujesz wobec dzieci, mają one do zrealizowania własne, niepowtarzalne przeznaczenie. Wyrosną na ludzi z konkretną osobowością i będzie ich ciągnąć ku konkretnym ludziom i działaniom. Twoim głównym obowiązkiem jest stworzenie środowiska, w którym poczują się na tyle bezpiecznie i pewnie, że zaczną podążać za swoimi skłonnościami i predyspozycjami.
**********
Rzuć wyzwanie swoim przekonaniom
**********
Pewien filozof kiedyś stwierdził: „Zanim urodziły mi się dzieci, miałem cztery filozofie na temat wychowywania dzieci. Teraz mam czworo dzieci i ani jednej filozofii”.
Każde dziecko różni się od innych dzieci i innych osób. Dlatego bądź przygotowany, że podczas wychowywania swoich dzieci będziesz musiał weryfikować nawet swoje najbardziej ulubione przeświadczenia co do tego, co „powinny”, a czego „nie powinny” one robić lub mówić, albo jakie „powinny”, a jakie „nie powinny” być. Przede wszystkim jednak bądź gotów przyznać, że możesz nie mieć racji, ponieważ będziesz popełniał więcej błędów, niż możesz to sobie wyobrazić.
Chyba najważniejszym obowiązkiem, jaki spoczywa na Tobie jako na rodzicu, jest wpojenie dzieciom pewnych wartości, szczególnie wartości samodyscypliny. Poza tym rodzice najczęściej chcą, żeby ich dzieci wyrosły na osoby odpowiedzialne i potrafiące nad sobą panować. Pragną też, aby były zdyscyplinowane i zdolne do wyrzeczeń oraz zrezygnowania z doraźnej korzyści.
**********
Świeć przykładem
**********
Albert Schweitzer, znany lekarz i filozof, napisał kiedyś: „Ludzi należy kształcić w szkole przykładu, ponieważ żadna inna niczego ich nie nauczy”.
Przykład, który nieustannie dajesz swoim rosnącym dzieciom, to najsilniejszy wpływ, jaki na nie wywierasz. Dzieci cały czas obserwują Cię kątem oka albo nawet z sąsiedniego pokoju. Chłoną wszystko. Oceniają i analizują Twoje zachowania, zwłaszcza w chwilach, gdy jesteś zestresowany. Na podstawie tego, jak się zachowujesz, kiedy jesteś zły lub zdenerwowany albo kiedy popełnisz błąd, wyrabiają sobie jasny pogląd na to, jak powinni zachowywać się ludzie dorośli.
Twój przykład wyznacza pewne standardy zachowań, które dzieci uważają za normalny sposób bycia w określonych okolicznościach, zwłaszcza w chwilach stresu. Jeżeli Twoje dzieci polubią i uszanują Twój wzór, będą się starały Cię naśladować w okresie dojrzewania, a potem przez resztę swojego życia. Dlatego cały czas powinieneś zadawać sobie pytanie: „Jaka byłaby moja rodzina, gdyby wszyscy w niej byli tacy jak ja?”.
***********
Bądź autorytetem
***********
Jeżeli wykażesz się samodyscypliną i samokontrolą, zwłaszcza gdy jesteś zły lub zdenerwowany, dzieci zrozumieją tę lekcję. W przyszłości, kiedy same będą złe lub zdenerwowane, również wykażą się samodyscypliną i samokontrolą.
Na podstawie przeprowadzonego niedawno badania naukowcy wysnuli następujące wnioski: dzieci kształtują swój pogląd na świat, obserwując, jak ich matka radzi sobie ze wzlotami i upadkami codziennego życia. Jeżeli matka wygląda na spokojną, rozluźnioną i opanowaną, dzieci zakładają, że świat jest logicznym i racjonalnym miejscem, toteż łatwiej im jest zachować spokój i samokontrolę. Jeżeli jednak matka jest sfrustrowana, zła i przytłoczona zbyt wieloma obowiązkami oraz ciągłym brakiem czasu, dzieci zaczynają uważać, że życie jest zagmatwane i stresujące.
************
Kształtowanie charakteru
************
Twoim najważniejszym obowiązkiem jako rodzica jest zaszczepienie dzieciom wartości oraz ukształtowanie ich charakteru. Żeby to osiągnąć, trzeba nauczyć je, które wartości są ważne — chodzi tu przede wszystkim o uczciwość i mówienie prawdy. Musisz stać się dla nich autorytetem i stosować wartości, którymi dzieci powinny się wykazywać w odpowiednich okolicznościach.
Ponieważ najważniejszą cnotą charakteru jest uczciwość, dziecku trzeba wpoić nade wszystko skłonność do mówienia prawdy. Bo, ku zdziwieniu większości rodziców, dzieci potrafią kłamać. Kiedy są małe, wcale nie zawsze mówią prawdę. Posługują się kłamstwami małymi i dużymi. Czasami taka sytuacja zaskakuje rodziców, którzy czują, że musieli gdzieś popełnić jakiś błąd wychowawczy. Ale nie ma się czym martwić: kłamanie stanowi normalną i naturalną część dzieciństwa. Jest ono formą porozumiewania się, którą dzieci chcą wypróbować w praktyce. Jeżeli jednak zauważą, że kłamanie jest skutecznym sposobem na szybkie i proste osiągnięcie swoich celów, zaczną kłamać regularnie. Kiedyś na przykład zapytałem o coś mojego syna Michaela, a on udzielił mi odpowiedzi, która była kompletnie nieprawdziwa. Spytałem go więc: „Michael, dlaczego to powiedziałeś? Sam przecież wiesz, że to wierutne kłamstwo!”. Michael, który miał wtedy dziesięć lat, rzekł otwarcie: „Pomyślałem, że może mi się uda i uwierzysz”. Dzieci chcą sprawdzić, czy kłamanie działa. Jeżeli okaże się, że nie, spróbują innego zachowania, czyli najczęściej po prostu powiedzą prawdę.
************
Zawsze mów prawdę
************
Pewnego dnia czytaliśmy z żoną książkę na temat wychowywania dzieci i znaleźliśmy w niej takie oto pytanie: „Jeżeli dzieci cię okłamują, to kto doprowadził do tego, że boją się powiedzieć prawdę?”. To nam otworzyło oczy. Natychmiast zebraliśmy dzieci i oświadczyliśmy im: „Od tej chwili macie zawsze mówić prawdę. Obiecujemy, że nigdy nie wpadniecie w tarapaty przez mówienie prawdy. Jeżeli skłamiecie, zdenerwujemy się i was ukarzemy. Jeśli jednak powiecie nam prawdę, nie musicie się niczego obawiać z naszej strony”.
Od tej pory nasze dzieci „testowały” na nas prawie wyłącznie mówienie prawdy. Z czasem weszło im to w nawyk i bez względu na okoliczności nie zbaczały z tego kursu. My zaś dotrzymaliśmy obietnicy. Nigdy nie ukaraliśmy dzieci za to, że powiedziały prawdę.
************
Źródło pewności siebie
************
Jeżeli dzieci mówią prawdę, wyrastają na osoby śmiałe i silne, o wysokiej samoocenie i dużej pewności siebie. Cechuje je również spora doza szacunku wobec samych siebie i duma z własnych osiągnięć. Potrafią spojrzeć drugiej osobie prosto w oczy i powiedzieć jej, co myślą i jak się czują. Bardzo się różnią od dzieci, które muszą nieustannie kłamać lub ubarwiać prawdę, żeby uzyskać coś od rodziców.
Kiedy będziesz wychowywał dzieci, wiele razy znajdziesz się w sytuacji, w której zrobią one albo powiedzą coś takiego, co spotka się z Twoją dezaprobatą lub Cię rozgniewa. W takich momentach trzeba się jednak zmusić, żeby pomyśleć, zanim zacznie się działać, albo zareagować opanowaniem i poskromić swoje nerwy. Musisz pamiętać, że to, co robisz pod wpływem stresu, jest zauważane i rejestrowane przez dziecko i może mieć trwały wpływ na nie oraz na jego przyszłość.
Dzieci przyswajają sobie wartości, kiedy są ich regularnie uczone lub kiedy biorą z kogoś przykład. Jeżeli chcesz wpoić swoim dzieciom wartości, najpierw musisz sam być im wierny: wykazać się zdolnością do miłości — zwłaszcza do współmałżonka — współczuciem wobec ludzi, którym się nie poszczęściło w życiu; hojnością wobec osób, które jej potrzebują; cierpliwością, gdy wymaga tego sytuacja; tolerancją dla innych poglądów; odwagą w obliczu trudności; i wytrwałością w walce z niepowodzeniami. Tylko wtedy Twoje dzieci uznają takie zachowanie za normę. Będą je postrzegać jako właściwy sposób reagowania w rozmaitych sytuacjach.
***********
Potęga przebaczenia
***********
Jedną z najważniejszych wartości, jakie można przekazać dzieciom, jest zdolność wybaczania. Nieumiejętność wybaczenia drugiemu człowiekowi stanowi źródło większości negatywnych emocji. Dlatego jeżeli potrafisz wybaczać, jeśli naprawdę potrafisz puścić pewne rzeczy w niepamięć, Twoje dzieci, gdy dorosną, również będą miały tę zdolność. Zaoszczędzi im ona wielu lat udręki, która byłaby wynikiem zranienia ze strony innych ludzi, czyli czegoś, czego nie sposób uniknąć.
Wychowując dzieci, nieustannie popełniamy błędy. Czasami reagujemy niewspółmiernie do sytuacji. Ponieważ nie jesteśmy święci, nie potrafimy tego uniknąć. Jeżeli jednak zdarzy nam się postąpić źle względem dziecka, powinniśmy znaleźć w sobie odwagę i empatię, aby umieć sobie zdać sprawę z tego, że destrukcyjna krytyka ze strony rodziców jest wyjątkowo bolesna dla dziecka. No, dalej, śmiało. Poproś dziecko o wybaczenie. Nawet jeżeli to dziecko zawiniło, nic nie usprawiedliwia negatywnego, krzywdzącego zachowania wobec niego. Po prostu powiedz: „Przepraszam. Wybaczysz mi?”.
Dzieci zawsze wybaczają. W chwili gdy się pokajasz i poprosisz dziecko o wybaczenie Ci, że zrobiłeś coś, co mogło je zranić, uwolnisz je od negatywnych emocji i poczucia niższości. Jeżeli przyznasz się do błędu, pozwolisz dziecku na nowo być szczęśliwym i pewnym siebie.
***********
Nauka nigdy się nie kończy
***********
Rozwijanie u dzieci poszanowania odpowiednich wartości i uczenie ich właściwego zachowania to praca na całe życie. Przecież wychowanie dzieci nie polega na wygłoszeniu jednego wykładu na temat mówienia prawdy i konieczności współczucia innym, żeby od razu o tym zapomnieć. Otóż tę lekcję trzeba przypominać, raz po raz, rok po roku, rozmawiając na ten temat z dziećmi lub dając im odpowiedni przykład, dopóki są one pod Twoim dachem.
W liście do gazetowej rubryki savoir vivre’u jakiś rodzic zapytał: „Ile czasu zajmuje nauczenie dziecka prawidłowego zachowania przy stole? Bez względu na to, co mówię, moje dziecko wciąż je niechlujnie i bez ogłady”. Odpowiedziano mu w taki sposób: „Cierpliwości. Nauczenie dziecka odpowiednich manier przy stole zajmuje około piętnastu lat stałego powtarzania tych samych czynności i słów. Zresztą nawet wtedy nie ma gwarancji, że rodzicielskie wskazówki odniosą jakiś skutek”.
***********
Bądź dla nich wzorem do naśladowania
***********
Jeżeli chcesz, żeby Twoje dzieci zachowywały się w określony sposób, to, rzecz jasna, sam musisz cały czas zachowywać się w taki sposób. Jeśli dzieci mają się właściwie ubierać, sam ubieraj się właściwie. Jeżeli chcesz, żeby dzieci o siebie dbały, pokaż na swoim przykładzie, jak wygląda zadbany człowiek. Jeżeli chcesz, żeby dzieci były dobrze zorganizowane i skuteczne w tym, co robią, sam musisz im pokazać, jak to jest być zorganizowanym i skutecznym.
Pamiętaj, że Twoje dzieci przez resztę życia będą się zachowywać tak jak Ty. Jeżeli zaczniesz w ten sposób myśleć, to znaczy uświadomisz sobie, że przez długie lata skutki Twoich zachowań będą mieć wpływ na szanse życiowe Twoich dzieci, łatwiej Ci będzie się zmusić do narzucenia sobie większej samodyscypliny i samokontroli.
Wychowanie dzieci na osoby o wysokiej samoocenie, pozytywnym nastawieniu do świata, o dużej pewności siebie i dużym poczuciu własnej wartości może być jednym z Twoich najważniejszych osiągnięć. Rezultaty tego procesu wychowawczego będziesz oglądał do końca swoich dni.
